w utworze literackim, wskazuje narratora w utworach epickich rozpoznaje wers, strofę, rym, refren poprzednich oraz rozumie funkcję akapitu jako logicznie wyodrębnionej całości w tekście nazywa i omawia elementy świata przedstawionego w utworze epickim, przede wszystkim w baśni i jak w klasie IV oraz takie, jak wyraz Utworzono dnia 22 kwietnia (środa) Temat: „Tajemniczy ogród”- moje wrażenia po lekturze. Cel lekcji: wskażę elementy świata przedstawionego, określę typ narracji. Po zapoznaniu się z książką oraz filmem określ: Gdzie i kiedy rozgrywają się wydarzenia ukazane w powieści? Wymień bohaterów powieści. Określ jaki typ narracji występuje w utworze. PRZYPOMINAM: narracja 1. «sposób wypowiedzi w utworze epickim, mający na celu przedstawienie zdarzeń w określonym porządku czasowym» 2. «opowiadanie» Wyróżniamy następujące typy narracji: narracja autorska – trzecioosobowa, osoba opowiadająca – mniej lub bardziej obiektywna – jest umieszczona poza światem przedstawionym. Taki narrator jest często wszechwiedzący, nie tylko opowiada o wydarzeniach, ale może też je interpretować, oceniać. Taka konwencja była typowa raczej dla epiki tradycyjnej (np. powieści realistycznej), współcześnie często jest Ojciec Goriot Balzaka, Nad Niemnem Orzeszkowej; narracja pamiętnikarska – pierwszoosobowa, narrator jest jednocześnie bohaterem utworu, opisuje w pierwszej osobie („ja”) wydarzenia, których był świadkiem (Pamiętniki Paska, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela Sienkiewicza, pamiętniki Rzeckiego z Lalki, Rozmowy z katem Moczarskiego). W zeszycie zapisz ramowy plan wydarzeń.
- odróżnia autora od osoby mówiącej w utworze, - nazywa zabiegi stylistyczne w utworach literackich (epitet, porównanie, przenośnia), - określa i nazywa elementy świata przedstawionego w utworze epickim (czas, miejsce,
Powieść - gatunek literatury pięknej, utwór narracyjny, opisujący zwykle rozbudowany ciąg powieść jest pisana prozą, w której występują liczne dialogi. Posiada takżewszystkowiedzącego, anonimowego narratora i wielowątkową, liniową, chronologiczną - sposób wypowiedzi w utworze epickim, mający na celu przedstawienie zdarzeń wokreślonym porządku przedstawiony 1. Czas Akcji- musimy uścislic kiedy rozgrywa się akcja2. Miejsce Akcji- musimy podac gdzie rozgrywa się akcja3. Bohaterowie(Pierwszy plan,drugi plan,epizoci- czyli osoby spotykane tylko raz)4. Przebieg wydarzeń ( najczęściej plan lub informacja, o czym jest dany utwór )Fabuła - układ zdarzeń w świecie przedstawionym utworów epickich i dramaturgicznych, a takżefilmów i gier komputerowych. Zdarzenia składające się na fabułę składają się zarazem na zdarzenia wprzedstawionych w danym utworze losach - całość zdarzeń przedstawionych w utworze, wydarzenia połączone ciągiem przyczynowo -skutkowym. Składają się na nią wszystkie wątki: główne, poboczne i epizodyczne. Akcja obejmujewyłącznie wydarzenia, których jesteśmy "bezpośrednimi" uczestnikami, czytając - ciąg zdarzeń o więzi przyczynowo-skutkowej, skupionych wokół jednej postaci bądź więcej,dotyczących ich wzajemnych relacji. Jest to część składowa fabuły utworu literackiego, filmowegoitp. (przy czym sama fabuła może być jedno- lub wielowątkowa).Określcie formy podawcze epiki:obecność narratoraświat przedstawionyfabuła (oraz układ przyczynowo-skutkowy zdarzeń)zapis prozą (wyjątki – epopeja, powieści poetyckie)wiele wydarzeń i miejsc akcjiOpis - w epice jeden z podstawowych elementów narracji. Przedstawia przede wszystkim charakter iwygląd postaci oraz tło wydarzeń, takie jak czas i miejsce akcji (np. opis przyrody).Opowiadanie - krótki utwór literacki o prostej akcji, niewielkich rozmiarach, najczęściejjednowątkowej fabule, pisany prozą. Posiada postacie drugoplanowe, opisy i refleksje. Dialog - rozmowa dwóch lub większej liczby osób. Dialog występuje w utworach literackich: wdramacie stanowi podstawową formę wypowiedzi, w epice obok narracji stanowi jedną z - dłuższa wypowiedź jednej osoby kierowana do siebie albo bezpośrednio do widza lubczytelnika wionego w utworze epickim, przede wszyst-kim w baśni i legendzie oraz prozie realistycznej częściami utworu opowiada o wydarze - niach fabuły oraz ustala kolejność zdarzeń i rozu-mie ich wzajemną zależność jak w klasie IV oraz charakteryzuje osobę mówiącą (narratora i podmiot liryczny) na podstawie jej wypowiedzi, w tym podmiot Motyw mesjanizmu w literaturze Mesjanizm Mesjanizm - Pogląd religijno-społecz-ny, głoszący wiarę w nadejście wybawi¬ciela, mesjasza, który przyniesie lepszą przyszłość i dokona dzieła wybawienia. W kulturze polskiej przybrał formę przekonania o wyjątkowej roli dziejo¬wej narodu polskiego i o jego przewod¬nictwie innym narodom w drodze do wolności lub doskonało... "Lord Jim" - sylwetka tytułowego bohatera Sylwetka tytułowego bohatera Charakterystyka tytułowego bohatera oraz przedstawienie jego losów i tajników psychiki zostały rozdzielone w powieści na dwa głosy. Jeden z nich należy do Marlowa, Anglika, kapitana, świadka podczas procesu, zaś drugi jest głosem samego Jima. Marlow – bohater i narrator – wiele wie o pochodzeniu, wy... "Konrad Wallenrod" - Dojrzały Romantyzm Dojrzały romantyzm Za działalność antycarską poeta zostaje zesłany w głąb Rosji. Na Krymie powstaje przepiękny cykl sonetów wypełnionych zachwytem nad przyrodą krymską i uczuciem tęsknoty za ziemią ojczystą. W Rosji też powstaje powieść poetycka \"Konrad Wallenrod\". Poeta jest bogatszy w doświadczenia i wiedzę życiową, kolejnym jego bohaterem ... Motyw Błazna w literaturze Błazen Błazen - 1) komik występujący w cyr¬ku, klown; 2) człowiek niepoważny, ośmieszający się, kompromitujący się, będący pośmiewiskiem; 3) postać wy¬stępująca na dworach królewskich - tre-fniś, wesołek, komik. Bardzo często jednak postać błazna - wielkiego prze¬śmiewcy kojarzono z mędrcem. W każdej niemal mitologii (polinezyjs-... Klęska idealizmu w powieści - pozytywizm Motyw klęski idealizmu w powieści (trzy pokolenia idealistów, “non omnis moriar”). Idealiści wg pisarza to ludzie o określonej postawie wobec życia, dążący do celów wielkich i wzniosłych bez uwzględniania realnych możliwości społecznych. Ich najbardziej dotyka rozkład społeczny, wierzą w wielkość swych idei, ale działają w pustce,... Konflikt - rodzaje, formy Konflikt w organizacji i otoczeniu społecznym Konflikt - spór co najmniej dwóch osób lub grup społecznych wynikający z zajmowania odmiennych pozycji, odmiennych celów lub uznawanych wartości. Nie jest tak, że konflikt jest zjawiskiem szkodliwym; może mieć również charakter pozy-tywny. Analiza przyczyn konfliktu dowodzi, że w organizacji konf... Literatura światowa w literaturze współczesnej Literatura światowa Druga wojna światowa i czasy okupacji wycisnęły swoje piętno nie tylko na naszym życiu literackim w latach 1939-1945 i polskiej literaturze powojennej. Doświadczenia wojenne formowały także świadomość literacką pisarzy obcych i wpłynęły na kształt współczesnej kultury oraz literatury światowej. Zbrodnie wojenne wywoływały ... Europa - kontynent, półwyspy EUROPA -Europa jest kontynentem, na którym występuje bardzo dużo nazw geograficznych. -Jest kontynentem o najlepiej poznanej budowie geologicznej. -Najdłużej prowadzone są tu pomiary meteorologiczne. -Jest to kontynent o szczególnie urozmaiconej lini brzegowej. Półwyspy: Półwysep Skandynawski (największy) Istnieją dwa poglądy odnośnie... uczuciowość wypowiedzi ★★★ IRONIA: drwina ukryta w wypowiedzi aprobującej ★★★ LIRYZM: uczuciowy ton wypowiedzi ★★★ PRZEKĄS: ironia, drwina ★★★ SARKAZM: złośliwa ironia ★★★ KONTEKST: tło wypowiedzi ★★★ NARRACJA: sposób wypowiedzi w utworze epickim ★★★ PODTEKST: drugie dno wypowiedzi Kolejna rzecz z rodzaju tych oczywistych. Niestety, jak się okazuje, wcale nie tak oczywistych, mimo że te pojęcia wbija się uczniom od zamierzchłych czasów podstawówki. Jednak są to działania bezskuteczne, a nawet wśród uczniów klas maturalnych spotyka się wcale nie tak rzadko niedopuszczalne utożsamienie wiersza z liryką, a prozy z epiką. Dlatego uznałem, że jest to kolejny problem, który zasługuje na omówienie. Zacznijmy od tego, że podział na wiersz i prozę nie ma najmniejszego związku z podziałem na lirykę i epikę. Gdyby można było dokonać takiego utożsamienia, połowa tych pojęć okazałaby się zbędna. Tak jednak nie jest, gdyż podziały na lirykę i epikę oraz wiersz i prozę odbywają się w oparciu o zupełnie inne kryteria. Wiersz i proza To dziwne, ale ku mojemu zdziwieniu właściwe zdefiniowanie tych pojęć okazało się ponad siły autorów słowników i encyklopedii. Mówiąc ściślej: definicje te byłyby dobre dwieście lat temu — później już nie, a to z powodu zmian, jakie dokonały się w literaturze w burzliwym wieku XIX. Zanim wskażę, czym są kolejno wiersz i proza, skupię się na słabościach tych definicji, a przy okazji obalę kilka mitów na temat tych pojęć. Czym jest wiersz Encyklopedia PWN definiuje wiersz w następujący sposób: wiersz — wypowiedź, w której oprócz składni właściwej dla każdego języka występuje podział na wersy, zwykle wyodrębnione graficznie; także krótki utwór wierszowany, przeważnie Nie jest to dobra definicja. Przede wszystkim nie wiadomo, co ma oznaczać wzmianka o składni. Cały język jej podlega, wiersze oczywiście też, ale akurat w najmniejszym stopniu. Zastanawiające jest również, jak sobie jej autor wyobraża wersy niewyodrębnione graficznie (w przypadku poezji spisanej oczywiście), bo jeśli używa słowa zwykle, to znaczy, że istnieją jego zdaniem zarówno wersy wyodrębnione, jak również wersy niewyodrębnione. Ostatnia jej część, jako nieco tautologiczna (wiersz to utwór wierszowany), nie jest dla nas przydatna. Nie jest też fortunna definicja zamieszczona na Wikipedii: Wiersz (także: mowa wiązana, oratio vincta) — sposób organizacji tekstu, polegający na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych; przeciwieństwo prozy; utwór o swoistej językowej kompozycji, w której wers (linijka wiersza wyodrębniona intonacyjnie i graficznie) pełni funkcję wierszotwórczą, wykorzystuje środki stylistyczne w funkcji poetyckiej, impresywnej lub Ułomna jest w niej przede wszystkim pierwsza część, stawiająca wymóg powtarzalności odcinków o takich samych właściwościach strukturalnych, co powoduje, iż nie mieści się w niej np. wiersz wolny. Poza tym rytmizację, środki stylistyczne i inne podane w niej elementy można znaleźć również w prozie. Jest jednak coś, co łączy te niedoskonałe definicje — i właśnie ten element wspólny jest najważniejszy. Obie definicje zwracają uwagę na to, iż wiersz jest podzielony na wersy, wyodrębnione — jak podpowiada Wikipedia — graficznie i intonacyjnie. Przy tym zaznaczyć należy, że chociaż podział ten jest dla wiersza obligatoryjny, to sposób jego realizacji ma charakter arbitralny. Oznacza to, że o podziale na wersy nie decydują względy ani składniowe (wiersz składniowy przeszedł do historii wraz z końcem średniowiecza), ani rytmiczne (w XX wieku króluje wiersz wolny), lecz zamysł autora. Najkrótsza, a zarazem wyczerpująca definicja wiersza, może więc brzmieć następująco: wiersz — forma utworu literackiego pisanego tekstem podzielonym graficznie i intonacyjnie na wersy ustalone w sposób arbitralny, jednak mające długość nieprzekraczającą kilkunastu zgłosek Dlaczego ograniczam długość wersu do kilkunastu sylab? Nie jest to mój wymysł, lecz wynika z ograniczeń aparatu głosowego przeciętnego lektora i utrwalonych przez tradycję literacką nawyków słuchaczy: fraza dłuższa niż kilkunastozgłoskowa przestanie być wymawiana przez osobę recytującą i odbierana przez słuchacza jako wers. Na gruncie polskim wersy dłuższe niż 13-zgłoskowe występują sporadycznie i to raczej w pojedynczych wersach utworów pisanych wierszem wolnym. Najdłuższą spośród utrwalonych w poezji polskiej miar wiersza jest właśnie 13-zgłoskowiec. Powyżej 17 sylab w wersie pojawiałyby się dodatkowe średniówki, przez co słuchacz zacząłby takiego „tasiemca” odbierać jako sumę dwóch lub więcej wersów o standardowej długości. Byłby to już nie wers, lecz werset. Czym jest proza Definicje prozy też doskonałe nie są. Definicja PWN: proza [łac.] mowa niewiązana, w przeciwieństwie do poezji pozbawiona stałych jednostek rytmicznych3 jest tak naprawdę pozbawiona walorów poznawczych, gdyż opiera się na przeciwstawieniu, które nie ma racji bytu, odkąd obaliliśmy twierdzenie, że poezja musi się składać ze stałych jednostek rytmicznych, wyrzucające poza nawias poezji wiersz wolny. Definicja zamieszczona na Wikipedii jest podobnie nietreściwa: proza — mowa niewierszowana, przeciwieństwo wiersza4 Jest w niej jednak pewien walor. Jeśli przyjęliśmy, że wiersz jest mową podzieloną na wersy, to proza, jako mowa niewierszowana, będzie niepodzielona na wersy, czyli pisana tekstem ciągłym. Nie znaczy to, że tekstu prozatorskiego nie dzieli się na fragmenty. Można go podzielić na akapity, są to jednak już większe jednostki tekstu, składające się zazwyczaj z kilku lub więcej powiązanych ze sobą w większą całość zdań. W związku z tym słuszna wydaje się poniższa definicja: proza — forma utworu literackiego pisanego tekstem ciągłym lub podzielonym na większe jednostki grupujące powiązane ze sobą treściowo wypowiedzenia Wiersz i proza — wnioski Rożnica między wierszem a prozą dotyczy więc graficznej i intonacyjnej organizacji tekstu. W przypadku prozy jest to podział naturalny, wynikający ze składni i typowej intonacji (zdania) oraz związków między zdaniami (akapity). W przypadku wiersza jest to obowiązkowy, lecz przeprowadzony w sposób arbitralnie ustalony przez autora podział na jednostki, których długość nie przekracza kilkunastu sylab. Wydaje się, że jakiekolwiek rozszerzanie tych definicji prowadzi do nieuzasadnionych wykluczeń niektórych gatunków lub utworów. Jak widać, różnica dotyczy kwestii czysto formalnych i nie ma żadnego związku z treścią utworu. Zresztą bardzo łatwo jest przerobić prozę na wiersz — wystarczy dowolny tekst ciągły podzielić na wersy, by otrzymać coś, co od strony formalnej jest wierszem. Co więcej, na takiej przeróbce tekst nic nie straci, a może zyskać, natomiast przeróbka wiersza na prozę będzie zawsze ze szkodą dla tekstu. Liryka i epika Podział na rodzaje literackie uwzględnią przede wszystkim charakter utworów. Definicja liryki Encyklopedia PWN daje następującą definicję liryki: liryka — jeden z 3 rodzajów literackich, obejmujący utwory głównie wierszowane, których głównym przedmiotem przedstawienia są przeżycia wewnętrzne człowieka, jego uczucia, doznania i I jest to bardzo trafna definicja. Zawiera ona informację, że liryka obejmuje głównie utwory wierszowane, jednak nie utożsamia jej z wierszem. Charakter liryczny może mieć również tekst pisany prozą, jednak samodzielne utwory tego typu spotyka się rzadko, częściej możemy mówić o nacechowanych lirycznie fragmentach prozy w większych utworach, które w całości należą do epiki lub dramatu. Definicja epiki Wspomniana już encyklopedia PWN definiuje epikę w następujący sposób: epika [gr. epikós < épos ‘słowo’, ‘opowieść’, ‘pieśń’] — jeden z rodzajów literackich (obok liryki i dramatu); obejmuje utwory, w których podstawową formą wypowiedzi jest narracja o zdarzeniach i zjawiskach ujętych w postać fabuły i przedstawionych z obiektywnym (epickim) Tutaj należy tylko z dystansem potraktować wzmiankę o obiektywnym dystansie, ponieważ wyrzuca ona za burtę epiki sporą część spuścizny prozy pozytywistycznej (niewielka strata…) oraz np. powieści produkcyjne typowe dla socrealizmu (których i tak nikt o zdrowych zmysłach nie czyta, chyba że ma ochotę pośmiać się z naiwności lub służalczości tworzących je autorów). Zresztą nawet w klasycznych eposach ów tak zwany epicki dystans jest tylko pozorny. Liryka i epika — zasadnicze cechy i różnice Cóż więc stanowi zasadniczą różnicę między liryką i epiką? Na pewno nie forma zapisu, lecz to, na czym koncentruje się tekst. Utwory liryczne koncentrują się na silnie zaznaczonym podmiocie lirycznym, a konkretnie na jego uczuciach, doznaniach, przekonaniach, stanach wewnętrznych itp. Utwory epickie koncentrują się na świecie przedstawionym, a przede wszystkim na jego cechach i rozgrywających się w nim wydarzeniach. Ujmując zagadnienie od strony dominujących form wypowiedzi, należałoby dodać, że: W utworach epickich dominującymi formami wypowiedzi są narracja i opis, a także dialog. W przypadku liryki będzie to monolog liryczny. Tu trzeba tylko dodać, że utwory liryczne mogą także wykorzystywać formy opisu (także opisu sytuacji, zbliżonego do narracji). Komplikuje to nieco sprawę, ale pamiętać należy, że jeśli elementy te służą przede wszystkim wyrażeniu stanów wewnętrznych „ja” lirycznego, utwory takie zalicza się do liryki. Wiele tego typu utworów powstało w nurcie sentymentalizmu i romantyzmu. I tu dochodzimy do kolejnego podziału — na lirykę bezpośrednią i lirykę pośrednią: liryka bezpośrednia obejmuje utwory liryczne, w których przeżycia wewnętrzne podmiotu lirycznego wyrażane są wprost, w formie monologu lirycznego liryka pośrednia obejmuje utwory liryczne, w których podmiot liryczny jest mniej wyeksponowany, a swoje przeżycia wewnętrzne wyraża przez opisy (liryka opisowa) lub przedstawienie zdarzeń (liryka sytuacyjna), a także dialogi. Proszę zauważyć, że charakter epicki może mieć zarówno tekst pisany prozą, jak i wierszem. Takie gatunki jak poematy (np. Pan Tadeusz Mickiewicza) czy powieści poetyckie (np. Konrad Wallenrod czy Grażyna Mickiewicza, Giaur Byrona) są z definicji utworami epickimi pisanymi wierszem. Co więcej, sama nazwa epika nawiązuje do eposu (np. Iliada, Odyseja Homera), zwanego też poematem heroicznym lub poematem bohaterskim, który koncentrował się wokół narracji związanej z losami głównego bohatera (jednostkowego i zbiorowego), przeplatanej szczegółowymi opisami. W identyczny sposób pisane są też poematy heroikomiczne (np. Myszeida, Monachomachia i Antymonachomachia Krasickiego), będące parodiami klasycznych eposów. Charakter epicki będą też miały bajki (bajki Ezopa, Krasickiego, La Fontaine’a) które są najczęściej pisane wierszem (nie mylić z baśniami, które mylnie utożsamia się często z bajkami), wiele satyr (satyry Pijaństwo i Żona modna Krasickiego mają zdecydowanie epicki charakter), a także część fraszek (np. O doktorze Hiszpanie Kochanowskiego). W przypadku krótszych utworów wierszowanych należy jednak zachować ostrożność przed nieuzasadnionym przypisywaniem im epickiego charakteru, możemy mieć bowiem do czynienia z liryką pośrednią, która wyraża stany wewnętrzne podmiotu przez opis przyrody lub sytuacji. Pewną ciekawostkę stanowi tu wspomniany Pan Tadeusz, którego 12 ksiąg przynależy bez wątpienia do epiki (jest to opowieść o losach polskiej szlachty z początku XIX w.), jednak dopisany później Epilog ma charakter typowo liryczny (jest to silnie nacechowany emocjonalnie monolog liryczny przepełniony wyrażanymi wprost uczuciami i marzeniami poety przebywającego na emigracji). Nie da się ukryć, że zdecydowana większość utworów pisanych prozą przynależy do epiki. Spotyka się co prawda tak zwaną prozę poetycką, jednak jest ona zjawiskiem dość rzadkim. liryka epika podmiot wypowiadający podmiot liryczny narrator bohaterowie (poza podmiotem) tylko w liryce sytuacyjnej zazwyczaj występują forma tekstu zazwyczaj wiersze zazwyczaj proza, istnieje jednak wiele gatunków z definicji wierszowanych tematyka przeżycia wewnętrzne podmiotu lirycznego świat przedstawiony, wydarzenia dominujące formy wypowiedzi zazwyczaj monolog liryczny rzadziej: opis (liryka opisowa), opis sytuacji (liryka sytuacyjna), dialog (w liryce sytuacyjnej) narracja, opis, dialog 1 (wróć) 2 (wróć) 3 (wróć) 4 (wróć) 5 (wróć) 6 (wróć) Share on Facebook
-komedia intryg ( o dynamicznej akcji, obfitującej w perypetie ) perypetie gr.], lit. powikłanie, zmiana losu bohatera, nadająca nowy kierunek przebiegowi akcji w utworze dramatycznym lub epickim. intryga [fr. < łac. intrico ‘wplątuję’], utworze fabularnym umyślne i skryte działanie jednej postaci w celu pokrzyżowania
Czym jest opowiadanie? Opowiadanie to krótki utwór prozaiczny, o prostej, najczęściej jednowątkowej fabule, charakteryzujący się swobodą kompozycyjną, epizodycznością fabuły, obecnością dygresji, partii opisowych i refleksyjnych, eksponowaniem osoby narratora i okoliczności towarzyszących narracji. Jest to podstawowa forma wypowiedzi narracyjnej, przedstawiająca narastanie w czasie toku zdarzeń i wyznaczająca dynamiczny aspekt świata przedstawionego w utworze epickim. Opowiadanie ze względu na swą prostotę, swobodę kreowania świata przedstawionego oraz możliwość wzbogacenia narracji o różne elementy (opis, charakterystykę postaci, dialog) jest uznawane za jedną z najłatwiejszych form wypowiedzi pisemnej. Można wyróżnić kilka rodzajów opowiadań, lecz w szkole wykorzystywane są najczęściej trzy: Opowiadanie odtwórcze – ma na celu odtworzenie wydarzeń, przedstawionych w danej lekturze, spektaklu teatralnym, filmie. Wymaga od ucznia znajomości dzieła i ogranicza możliwość kreowania świata przedstawionego w opowiadaniu wyłącznie do elementów, występujących w pierwowzorze. Uczeń nie może wprowadzać dodatkowych wątków, zdarzeń czy też postaci, które znacząco zniekształciłyby fabułę dzieła czy też kreację bohaterów, lecz sam decyduje, w jaki sposób wykorzysta akcję dzieła i wątki twórcze – polega na samodzielnej kreacji świata przedstawionego w opowiadaniu, a uczeń może wykorzystać własne doświadczenia, emocje i przeżycia bądź też stworzyć fabułę, opierając się na własnych wyobrażeniach i fantazji. Opowiadanie twórcze może przedstawiać dalsze dzieje bohaterów, znanych z innych dzieł literackich albo być zupełną fikcją. Opowiadanie z dialogiem – polega na wzbogaceniu toku narracji rozmową bohaterów bądź też monologiem jednej z postaci. Dialog można wprowadzić poprzez przytoczenie rozmowy bohaterów w oryginalnym brzmieniu, zrelacjonowanie jej przebiegu przez narratora (narrator streszcza rozmowę), a także poprzez odtworzenie monologu wewnętrznego bohatera (narrator wiernie przekazuje jego myśli i doznania). Opowiadanie z dialogiem wymaga więc od ucznia umiejętności wprowadzania partii dialogowych i znajomości słownictwa, umożliwiającego wykorzystanie mowy niezależnej, zależnej i pozornie dobrego opowiadania - Fabuła opowiadania powinna być jednowątkowa (skupiona wokół jednej postaci bądź kilku, wyodrębnionych ze względu na rodzaj wiążących ich relacji), prosta i epizodyczna (obejmująca jedno zdarzenie lub sytuację). - Wydarzenia powinny być uporządkowane chronologicznie, tworząc ciąg przyczynowo-skutkowy. - Narracja powinna być prowadzona w formie bezosobowej lub w pierwszej osobie liczby pojedynczej. - Opowiadanie powinno być napisane w czasie przeszłym, co podkreśla dystans czasowy między czasem opisywanym a czasem narracji. - Opowiadanie powinno eksponować okoliczności, towarzyszące narracji, a więc stosunek narratora do zdarzeń i bohaterów. - Fabuła opowiadania powinna być wzbogacona o fragmenty opisowe (opis miejsc, bohaterów, zjawisk), refleksyjne (przemyślenia narratora) oraz dygresje. - Język opowiadania powinien być barwny, dynamiczny, plastyczny, wykorzystujący różne środki stylistyczne oraz zindywidualizowany (kreując postacie, należące do różnych środowisk można wykorzystać elementy gwary, żargonu). - Opowiadanie powinno zaciekawić i zaintrygować odbiorcę, kończąc się zaskakującą dla niego opowiadania W opowiadaniu można wyróżnić trzy części:Wstęp Wstęp to nic innego jak wprowadzenie do opowiadania, czyli przybliżenie okoliczności, w których rozpoczyna się nasza historia, przedstawienie tła (poprzez opis miejsca, krajobrazu) oraz bohaterów, uczestniczących w akcji opowiadania. Rozpoczęcie opowiadania jest najtrudniejszym etapem procesu twórczego – jeśli autorowi zależy na uwadze odbiorcy, wstęp musi w znacznym stopniu zainteresować czytelnika i zachęcić go do przeczytania dalszego ciągu opowiadania. strona: - 1 - - 2 - - 3 - • krótko i na ogół trafnie określa wybrane elementy świata przedstawionego w utworze epickim omówionym na lekcji, takie jak: czas i miejsce wydarzeń, akcja, wątek główny, fabuła, wydarzenia, bohater (pozytywny – negatywny), z pomocą nauczyciela określa wątki poboczne utworu i punkt kulminacyjny akcja rozpocznij naukę odmiana fabuły w utworze dramatycznym lub epickim; ciąg działań i przeciwdziałań bohaterów dążących do osiągnięcia określonych celów; główne fazy akcji to: zawiązanie, rozwinięcie i rozwiązanie antycypacja rozpocznij naukę pojawianie się elementów tekstowych w kolejności niezgodnej z porządkiem czasowym lub logicznym; zakładanie czegoś jeszcze nieistniejącego dygresja rozpocznij naukę odejście od głównego tematu narracji i rozwijanie przez pewien czas w jej obrębie jakichś tematów ubocznych epizod rozpocznij naukę zdarzenie lub sytuacja luźno włączone w nadrzędny porządek fabuły i niemające istotnych konsekwencji dla jej całościowego przebiegu; dzięki epizodom możliwe jest nakreślenie tła zdarzeń fabuła rozpocznij naukę układ zdarzeń opisanych w dziele epickim lub dramatycznym, składający się na koleje życiowe postaci; każde ze zdarzeń pozostaje w określonych związkach z pozostałymi zdarzeniami oraz z nadrzędną całością fabuła epizodyczna rozpocznij naukę najprostszy typ fabuły, którą wypełniają zdarzenia w znacznym stopniu usamodzielnione, nieskładające się na uporządkowane całości wyższego rzędu fabuła jednowątkowa rozpocznij naukę fabuła o ograniczonej liczbie epizodów; typowa dla noweli i tragedii fabuła wielowątkowa rozpocznij naukę fabuła typowa dla powieści i przybierająca najbardziej urozmaicone formy; najczęściej wyróżnia się w niej wątek główny i wątki poboczne inwersja czasowa rozpocznij naukę opowiadanie wydarzeń w powieści odchodzące od porządku chronologicznego, przyjmujące inny układ czasowy kompozycja rozpocznij naukę budowa świata przedstawionego dzieła, powiązanie i układ współtworzących go motywów oraz ich zespołów; zawsze stanowi w pewnym stopniu realizację schematów kompozycyjnych właściwych całym zbiorom dzieł, należących do danych rodzajów i gatunków literackich kompozycja otwarta rozpocznij naukę kompozycja pozbawiona wyrazistych konturów i proporcji, uzewnętrzniająca fragmentaryczność świata przedstawionego i wieloznaczność powiązań między jego elementami kompozycja zamknięta rozpocznij naukę kompozycja, która wyraziście porządkuje świat przedstawiony, akcentuje jego zwartość i skończoność mowa niezależna rozpocznij naukę jeden ze sposobów przytaczania słów postaci w utworze narracyjnym: cytowany tekst uzyskuje autonomię i nie jest składniowo podporządkowany tekstowi narracyjnemu mowa pozornie zależna rozpocznij naukę jedna z metod przytaczania słów bohatera w tekście narracyjnym; słowa wchodzą w obręb wypowiedzi narratora, ale są przekazem tego, co mówił lub myślał bohater; najczęściej służy przedstawianiu przeżyć bohaterów mowa zależna rozpocznij naukę jeden ze sposobów przytaczania słów postaci w utworze narracyjnym: cytowany tekst jest podporządkowany narracji i stanowi zdanie podrzędne narracja rozpocznij naukę wypowiedź przedstawiająca ciąg minionych zdarzeń ułożonych w jakimś porządku czasowym, postacie w nich uczestniczące oraz okoliczności, w których się rozgrywały; może przyjmować formę opowiadania lub opisu narracja auktorialna rozpocznij naukę opowiadanie prowadzone z perspektywy narratora wszechwiedzącego, dysponującego nieograniczoną wiedzą o przedstawianych zdarzeniach i mogącego je autorytatywnie oceniać narracja autorska (trzecioosobowa) rozpocznij naukę narracja, w której narrator znajduje się na zewnątrz świata przedstawionego i rozwija o nim relację narracja pamiętnikarska (pierwszoosobowa) rozpocznij naukę narracja, w której narrator opowiada jako „ja” o zdarzeniach z własnego życia i jest równocześnie bohaterem utworu narracja personalna rozpocznij naukę narracja prowadzona w trzeciej osobie, ukazująca wydarzeniach z punktu widzenia jednej lub kilku postaci narrator rozpocznij naukę odmiana podmiotu literackiego; fikcyjna osoba opowiadająca w dziele epickim, podmiot narracji, z której wyłania się świat przedstawiony dzieła: postacie, zdarzenia, miejsca zdarzeń itd. opis rozpocznij naukę podstawowy składnik narracji (obok opowiadania); ukazuje statyczne elementy świata przedstawionego, czyli tło zdarzeń, wygląd bohaterów itd. opowiadanie rozpocznij naukę zasadnicza forma narracji; wypowiedź przedstawiająca zdarzenie lub ciąg zdarzeń, czyli fabułę; jej główne wyróżniki: forma czasu przeszłego, środki gramatyczne i leksykalne pozwalające podkreślać narastanie w czasie opowiadanych zdarzeń, sposoby uwyraźniania zależności między zdarzeniami retardacja rozpocznij naukę celowe opóźnianie relacji o zdarzeniu, na którym koncentruje się ciekawość czytelnika retrospekcja rozpocznij naukę przywoływanie zdarzeń wcześniejszych od danego momentu opowiadanej fabuły, dokonywane w świadomości bohatera lub z jego punktu widzenia sytuacja narracyjna rozpocznij naukę zespół okoliczności, w których narrator przedstawia swoją opowieść, wpływających na jej kształt i uzewnętrznionych w toku opowieści wątek rozpocznij naukę ciąg zdarzeń w obrębie fabuły utworu, obejmujący dzieje jednej lub wielu postaci; wyróżnia się wątek główny, wątki uboczne oraz wątki obiegowe (wielokrotnie powracające schematy przebiegu zdarzeń) . 141 292 285 125 497 81 392 222

sposób wypowiedzi w utworze epickim